De grijsaard en de jongeling

In Trouw van 21 mei jl. schrijft Jaap Goedegebuure een recensie over de pas verschenen biografie van de schrijver A. den Doolaard (Cornelis Spoelstra, 1902 - 1994). Het boek - Dronken van het leven. Biografie van de zwerver, schrijver en journalist A. den Doolaard door Hans Olink - doet een onthulling: Den Doolaard heeft de minnaar van zijn vrouw doodgeschoten.


 
Op de mulo lazen we klassikaal De herberg met het hoefijzer. Ik herinner me nog dat de lerares, juffrouw Vlijm, ons uit de doeken deed wat 'bloedwraak' was. Later volgden boeken als De druivenplukkers en Oriënt Express. In de top-tien van door leerlingen meest gelezen boeken komt Den Doolaard niet meer voor; ik vrees ook niet meer in de top-honderd. Jammer.

Goedegebuure begint zijn recensie met een citaat uit het gedicht De grijsaard en de jongeling van Hendrik Marsman en hij schrijft: "Marsman, de dichter die zo graag droomde van kruistochten en zeeroversavonturen. Wie zich in zijn levensloop verdiept, ontdekt dat deze neurotische astmaticus het liefst met pantoffels aan bij de haard zat. Niettemin ontstak zijn poëtische grootspraak bij veel leeftijdgenoten het vuur."

Ook dit gedicht schotelde juffrouw Vlijm ons voor. Ik ben haar er nog dankbaar voor.

DE GRIJSAARD EN DE JONGELING

Grootsch en meeslepend wil ik leven!
hoort ge dat, vader, moeder, wereld, knekelhuis!

“ga dan niet ver van huis,
en weer vooral ook het gespuis van vrouwen
buiten uw hart, weer het al uit uw kamer;
laat alles dat tot u komt

onder groote en oorlogszuchtige namen
buiten uw raam in den regen staan:
het is slecht te vertrouwen en niets gedaan. 

alleen het geruisch
van uw bloed en van uw hart het gehamer
vervulle uw lichaam, verstaat ge, uw leven, uw kluis.
zwicht nooit voor lippen:
samenzijn is een leugen en alle kussen verraad;
alleen een hart dat tegen eigen ribben slaat
is een zuiver hart op een zuivere maat.  

zie naar mijzelf.
ik heb in mijn jeugd
mijn leven verslingerd aan duizend dingen
van felle en vurige namen, oproeren, liefdes
en wat is het alles te samen nu nog geweest?
en hoeveel zal ik mij niet blijven schamen
en hoeveel is er dat misschien nooit geneest?”

de jongen kijkt door de geopende ramen
waarlangs de wereld slaat; zonder zich te beraden
stapt hij de deur uit, helder en zonder vrees.  

H. Marsman

Uit: Verzameld werk, Poëzie, Em. Querido Amsterdam, 1938

In de voetsporen van Gerrit Achterberg

Toen ik op de Nederlands Hervormde Jan van Nassaukweekschool in Utrecht zat, kreeg ik psychologie van de heer Van Kooij, de directeur van de school. Hij vertelde eens dat hij vroeger - op dezelfde kweekschool - in de klas had gezeten bij Gerrit Achterberg (deze had daar zijn studie voortgezet nadat de normaalschool in Wijk bij Duurstede was opgeheven). Van Kooij haalde destijds hogere cijfers voor zijn opstellen dan Achterberg. Daarom kon hij het maar niet verkroppen dat uitgerekend die Langbroeker een beroemd dichter was geworden en hij 'maar' een gewoon schooldirecteurtje. Achteraf denk ik dat dit nou bij uitstek voer voor psychologen is... 

Gerrit Achterberg

Gisteren las ik in De Volkskrant dat er op vrijdag 20 mei a.s. een Gerrit Achterbergpad wordt geopend dat wandelaars van Wijk bij Duurstede naar Doorn leidt langs plekken uit het leven van de dichter. Een van de hoogtepunten is de koetsierswoning van kasteel Sandenburg waar Achterberg op 20 mei 1905 werd geboren, als de zoon van de koetsier Henk Achterberg, die in dienst was van graaf Van Lynden van Sandenburg. Langs de route zijn elf gedichten te lezen, zoals Eben Haëzer en Melkknecht.

     Melkknecht

      Hij legt het spantouw om de poten van het beest,
      zet zich neer op het melkblok, plaatst de emmer
      onder de uier en omvat de memmen,
      waarna de eerste melkstraal op de bodem sjeest.

      Toegevend herkauwt ogendicht het beest.
      Vliegen verslinden onderwijl zijn huid.
      Met 'n luie staartzwaai is het al weer uit.
      Naast melk en huid heeft hij geduld het meest.

      En in de emmer rijst het zachte feest
      van zingend schuim op witte overvloed.
      Het is vandaag weer goed en veel geweest.
      Hij geeft zich prijs zoals een dichter doet.

      Gerrit Achterberg  (1905 - 1962)

      Uit: Verzamelde gedichten. Querido 1980

 

 

De route is een initiatief van journalist Wim van Amerongen, die vorig jaar het boek In de voetsporen van Gerrit Achterberg (uitgeverij Kleine Geschiedenis van de Heuvelrug) publiceerde. Ik kreeg het cadeau van mijn voormalige buren in Wijk bij Duurstede en ben er diep van onder de indruk.
Het is een prachtig, persoonlijk relaas in woord en beeld geworden van een zoektocht naar sporen van de dichter in zijn geboortestreek. Het is fraai vormgegeven door grafisch ontwerper André van Zwieten, net als Wim een oude bekende.
Ik heb in de twintig jaar dat ik in Wijk bij Duurstede woonde, heel veel - met de hond - gewandeld in het coulisselandschap van Langbroek. Binnenkort ga ik dat nog eens doen. Nog preciezer in de voetsporen van Achterberg.
 

RTV Utrecht interviewde Wim van Amerongen over zijn boek.
Een impressie van het Gerrit Achterbergpad.