zaterdag 21 november 2015

Stilte en gebed in Abdij Koningsoord

De afgelopen vier dagen verbleef ik bij de zusters Trapistinnen in Abdij Koningsoord in Oosterbeek.

Zes jaar geleden werden de Trapistinnen door geplande nieuwbouw verdreven uit het Brabantse Berkel-Enschot. Zij wilden met hun klooster niet ingesloten worden door een Vinexlocatie, maar volgens de regels van de Cisterciënzers op een rustige, afgelegen plek in alle stilte bidden en werken. De locatie van de voormalige Johannahoeve was hiervoor geschikt. In nauw overleg met GSG-architecten werd hier een geheel nieuw klooster gecreëerd, geïnspireerd op de traditionele hoeve-architectuur en de typische kloostertradities. Delen van de voormalige hoeve zijn als element in het complex opgenomen.

Abdij Koningsoord
De Wandelmaat
Voor alweer de vijfde keer liep ik mee met De Wandelmaat, een organisatie die voor kleine groepen kloosterwandelingen organiseert, waarbij je in de gelegenheid wordt gesteld ook het kloosterleven mee te beleven. Het is iedere keer weer een bijzondere ervaring. Ondanks mijn niet malse kritiek op het instituut katholieke kerk, blijf ik
gefascineerd door de mystiek en spiritualiteit binnen de kloostermuren.
Als vrijzinnig hervormd gedoopte 'ietsist' woonde ik ook nu meer als toeschouwer dan als deelnemer de 'getijden' bij. Ik was onder de indruk van de toewijding en devotie van de kloosterzusters. Aan rituelen als de eucharistieviering en zegeningen deed ik niet mee; ik bleef dan op de 'publieke tribune' zitten. Ik vind het bizar dat bepaalde handelingen anno 2015 alleen door mannelijke geestelijken mogen worden verricht. Beschouw het als een vorm van stil verzet.

Getijdeviering in de kerk van Abdij Koningsoord (foto: 'Godgewijd leven')

Ida Gerhardt en Marie van der Zeyde
Heerst binnen de stilte, buiten de kloostermuren is deze betrekkelijk. Tijdens de wandelingen door het fraaie, licht glooiende landschap van de Veluwezoom was altijd wel verkeersgedruis te horen. Niet zo gek, de spoorlijn Arnhem-Utrecht is dichtbij, net als de N224 en niet te vergeten de A50. Wat dat betreft had de orde toch beter voor Oost-Groningen kunnen kiezen... De architectuur van de abdij is echter prachtig en de inrichting van de grote, maar sobere kerk, met ontwerpen van de Italiaanse kunstenaar Marcello Aitiani, van een grote schoonheid. Hier vinden zeven keer per etmaal (te beginnen om 04.30 uur!) de getijden plaats. In veertien dagen zingen de zusters steeds alle 150 psalmen, in de mooie vertaling van Ida Gerhardt en Marie van der Zeyde. Vooral Benedictijner en Cisterciënzer kloosterlingen hebben ze getoonzet. "Het verveelt nooit", vertrouwde zuster Margareth ons toe. Mij werd het soms wat teveel.
 
Glooiend landschap
Zoekers
Aan zo'n kloosterwandeling nemen doorgaans vogels van diverse pluimage deel. Al dan niet praktiserende katholieken, protestanten, ietsisten, agnosten. Dikwijls zoekers naar de zin van hun bestaan, of gewoon naar rust en stilte in deze snelle tijd. Maar net als ik misschien ook wel nieuwsgierig naar antwoorden op vragen als: Waarom gaat iemand in hemelsnaam het klooster in? Wat bezielt mensen om zich vrijwillig aan strenge regels te onderwerpen? Hoe geven kloosterlingen vorm aan hun twijfels, verlangens, passie, geloof, daadkracht? Is zeven keer daags zingend bidden een antwoord? Ook als de wereld in brand staat? Of juist dan?

Op pad met De Wandelmaat

Mysterie
Voor mij blijft het kloosterleven een mysterie. En dat is misschien maar goed ook.
Ik heb deze dagen verder vooral ervaren als een boeiende, afwisselende en inspirerende cultuurreis, waarin kunstvormen als muziek, literatuur, beeldende kunst, architectuur en film (we zagen de aangrijpende film 'Des hommes et des dieux') een belangrijke rol speelden.
Ontmoeten, stilte, onthaasten en verwondering zijn de kernwoorden van deze kloosterwandelingen. In meer of mindere mate ervaar je ze. In het klooster, of daarbuiten in de natuur.

Verwondering
Jeroen Brouwers
Jeroen Brouwers, met de magistrale roman 'Het hout' winnaar van de ECI Literatuurprijs 2015, schreef ooit in 'Bezonken rood': 'Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt'. Zo is het.


Zusters van Koningsoord: 'Stilte en gebed vormen het hart van ons bestaan'.

Ida Gerhardt (1905-1997) was behalve vertaalster van de psalmen, ook dichteres. Lees en beluister hier (gezongen door Trijntje Oosterhuis) haar gedicht 'De gestorvene'.
Lees op de site van DBNL wat neerlandicus Wam de Moor in 'Tsjip' schreef over de psalmen:
'Poëzie die nooit hoeft te vervelen'.

vrijdag 13 november 2015

Meesterwerk 'Het hout' van Jeroen Brouwers bekroond

 
“De ECI Literatuurprijs 2015 gaat naar een uitzonderlijk boek. Met Het hout van Jeroen Brouwers, dat gaat over onderdrukking en seksueel misbruik op een katholiek jongensinternaat, kiezen we voor meesterschap, stilistische brille, voor beklemming en verlossing”, aldus juryvoorzitter Andrée van Es gisteren in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.

Een terechte bekroning van dit magistrale werk.


Jeroen Brouwers
 
Kijk hier naar de uitreiking van de prijs door juryvoorzitter Andrée van Es aan de redacteur van Brouwers (die vanwege gezondheidsproblemen niet aanwezig kon zijn) en een kort interview met de schrijver.
 
Lees ook het verslag van de prijsuitreiking in de Volkskrant en een recensie van 'Het hout' in De Morgen. Het VPRO-programma Boeken zond een interview met Brouwers over de roman uit.

zondag 1 november 2015

Inleiding tot de verwondering

Filosofie begint met verwondering, zo vond Aristoteles. Veel filosofen hebben zich sindsdien over dit begrip gebogen, o.a. Cornelis Verhoeven in zijn boek Inleiding tot de verwondering(1967; door uitgeverij Damon opnieuw uitgegeven in 2012 en nog verkrijgbaar). Filosoof René van Delft probeert het op eigentijdse wijze te duiden:

 
Dr. Cornelis Verhoeven, Inleiding tot de verwondering, Ambo / Utrecht (1967) is ook hier te lezen.